Jak głosi znane porzekadło – w życiu pewna jest tylko śmierć i podatki. O podatku od śmierci (czyli od spadków i darowizn 😉) być może kiedyś zostanie poświęcony odrębny wpis na naszym blogu. Dziś natomiast chciałbym zwrócić uwagę Czytelników na inny, również istotny aspekt związany ze śmiercią, określaną w prawie spadkowym eufemistycznym mianem „otwarcia spadku”.
Piętnastego listopada 2023 roku weszła w życie nowelizacja art. 669 kodeksu postępowania cywilnego (kpc). Przepis ten określa krąg osób, które należy wezwać na rozprawę w sprawie stwierdzenia nabycia spadku. Przed nowelizacją przepis wskazywał, że są to osoby „mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi”, nie wskazując jednak w tym zakresie wyraźnego ograniczenia. Krąg spadkobierców ustawowych jest jednak bardzo szeroki, co być może uszło uwadze ustawodawcy w toku prac nad kodeksem postępowania cywilnego. Spadkobiercą ustawowym może być na przykład syn cioci, a więc osoba dość daleko spokrewniona ze spadkodawcą. W związku z powyższym, z uwagi na ustawowy obowiązek wskazania uczestników postępowania we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, wszczęcie postępowania niejednokrotnie poprzedzało mozolne ustalanie, komu w danej sytuacji mógłby przysługiwać status spadkobiercy ustawowego, kto żyje, a kto zmarł i czy pozostawił po sobie potomstwo. W przypadku braku współpracy ze strony rodziny zmarłego, zadanie to mogło być bardzo trudne, a niekiedy wręcz niewykonalne.
W aktualnym stanie prawnym ustawodawca zastrzegł jednak, że obligatoryjne jest wezwanie jedynie małżonka, zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków itd.), dzieci adoptowanych, rodziców i rodzeństwa. Pozostali spadkobiercy powinni zostać wezwani tylko wtedy, gdy są Sądowi znani. Tym samym, ustawodawca ograniczył konieczność przedprocesowej zabawy w detektywa do rozsądnego zakresu.
Dodatkowo, ustawodawca w zdaniu pierwszym art. 669 zastrzegł, że wzywać należy potencjalnych spadkobierców „zgodnie z kolejnością dziedziczenia”. Zastrzeżenie to zmierza do ukrócenia sytuacji, w której np. żyjące rodzeństwo spadkodawcy wnosi o wezwanie swoich dzieci jako uczestników postępowania, mimo że osoby te mogłyby wchodzić w rachubę jako spadkobiercy tylko wtedy, gdyby ich rodzice odrzucili spadek, a dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu. Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie należy ocenić jako słuszne, ponieważ gdyby konieczne było wzywanie absolutnie wszystkich potencjalnych spadkobierców, to należałoby każdorazowo wzywać do udziału w postępowaniu również gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy oraz Skarb Państwa, jako tzw. spadkobierców ostatniej szansy.
Podsumowując, zmiany wprowadzone w art. 669 kpc należy ocenić pozytywnie. Wiele wskazuje na to, że wszczęcie, a w konsekwencji, również zakończenie tego typu postępowań będzie odbywało się sprawniej. Zachęcamy Państwa do skorzystania z pomocy naszej Kancelarii również w sprawach spadkowych.
PS
Jak to zwykle bywa, ustawodawca wprowadzając pewne zmiany, nie dostrzegł tego, co dostrzec powinien i nie zadbał o harmonizację przepisów dotyczących sądowego i notarialnego trybu stwierdzenia nabycia spadku. Pomimo ograniczenia kręgu osób wzywanych przez Sąd do udziału w rozprawie, zgodnie z art. 95b w związku z art. 95aa prawa o notariacie, notarialny protokół dziedziczenia nadal sporządza się przy udziale wszystkich osób wchodzących w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osób, na których rzecz spadkobierca poczynił tzw. zapisy windykacyjne. Tym samym, notarialny tryb poświadczenia dziedziczenia, mający z założenia odciążyć Sądy, jawi się niekiedy jako mniej atrakcyjny niż sądowy, wbrew intencjom ustawodawcy. Główną przewagą notarialnego trybu poświadczania dziedziczenia pozostaje brak konieczności oczekiwania na wyznaczenie rozprawy. Jeżeli natomiast nie dysponujemy szczegółowo rozpisanym drzewkiem genealogicznym spadkodawcy, może się okazać, że pomimo owej przewagi, uzyskanie sądowego potwierdzenia dziedziczenia będzie szybsze i prostsze.
autor:
Przemysław Apostolski – radca prawny