W toku prac legislacyjnych są obecnie dwa osobne projekty nowelizacji kodeksu postępowania karnego i innych ustaw, mające między innymi zwiększyć standardy związane ze stosowaniem tymczasowego aresztowania, w tym przede wszystkim ukrócić jego nadużywanie, co jest inicjatywą zdecydowanie słuszną. Jeden z projektów zgłosił Minister Sprawiedliwości, a drugi – grupa posłów.
Obydwa projekty zawierają niestety także rozwiązania wadliwe, oparte na zdecydowanie błędnych założeniach. Chodzi o przewidziany w każdej z proponowanych nowelizacji obowiązek pełnienia przez adwokatów i radców prawnych rotacyjnie dyżurów, podczas których przedstawiciele tych zawodów będą musieli pozostawać w gotowości do świadczenia obrony osobom, wobec których skierowano wnioski o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Z perspektywy współczesnych standardów i realiów wykonywania tych zawodów zasadniczy sprzeciw budzą dwa elementy.
Po pierwsze, w żadnym z projektów nie wzięto pod uwagę specjalizacji, jaka w obu tych zawodach postępuje od kilku dekad. Znaczna część adwokatów i radców prawnych od lat w swojej pracy zawodowej nie prowadziła spraw karnych. W efekcie autorzy projektu ustawy, deklarując chęć osiągnięcia celu, jakim ma być zwiększenie standardów ochrony osób, wobec których kierowany jest wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, proponują obowiązkowe dyżury, do których pełnienia zobligowani będą między innymi prawnicy, którzy nie mają odpowiedniej wiedzy ani doświadczenia w sprawach karnych, a zatem nie mogą zagwarantować podejrzanym fachowej pomocy prawnej. Projektodawcy dążą do sytuacji, w której do dyżurowania i obrony w sprawach aresztowych zobowiązani będą przykładowo specjaliści od prawa podatkowego, prawa pracy, prawa nieruchomości czy własności intelektualnej. To tak, jakby zobowiązać generalnie lekarzy – a więc m.in. okulistów, geriatrów czy ortopedów – do obowiązkowego dyżurowania na oddziałach położniczych i w związku z tym w efekcie twierdzić, że zapewniono pacjentkom wysoki standard opieki medycznej. Koncepcja jest zatem z założenia chybiona.
Drugie kwestionowane założenie projektów jest nie mniej oderwane od rzeczywistości. Owe obowiązkowe dyżury adwokatów i radców prawnych mają być pełnione nieodpłatnie. Wynagrodzenie dla adwokata/radcy prawnego przysługiwać będzie wyłącznie za świadczenie obrony, o ile podczas dyżuru do takiej sytuacji dojdzie. Nie wiadomo, dlaczego za samo pełnienie dyżurów nie będzie przysługiwało żadne wynagrodzenie. Adwokaci i radcowie prawni nie są funkcjonariuszami publicznymi. Wykonując swoje zawody indywidualnie bądź w formie spółek osobowych, prowadzą działalność gospodarczą i we własnym zakresie ponoszą związane z tym koszty. Tym bardziej brak jest powodów, by dodatkowo obciążać ich obowiązkiem pełnienia dyżurów bez żadnego wynagrodzenia. Obowiązek pełnienia dyżurów będzie mieć wpływ na ich sprawy zawodowe i na życie prywatne. Konieczność pozostawania w gotowości do obrony – w dodatku w terminach, na które nie będą mieli żadnego wpływu – ograniczać będzie zarówno możliwość planowania wypoczynku, w tym na przykład wyjazdów rodzinnych, ale nieraz pozostawać będzie w konflikcie z obowiązkami zawodowymi takiego przedsiębiorcy w jego kancelarii, a w każdym razie zawsze będzie determinować określone zaplanowanie czynności zawodowych w dniu dyżuru.
Należy założyć, że istotna część zobligowanych do pełnienia dyżurów adwokatów i radców prawnych, którzy nie zajmują się na co dzień zawodowo prawem karnym, a zatem którzy nie będą mogli należycie wywiązać się z obowiązku obrony swoich potencjalnych klientów w sprawach aresztowych, z konieczności będzie zlecać zastępstwo w pełnieniu dyżurów innym adwokatom lub radcom prawnym, a konkretnie tym, którzy takimi sprawami zawodowo się zajmują. W efekcie koszt pełnienia dyżurów, który powinno ponosić Państwo jako podmiot, na którym ciążą obowiązki w zakresie gwarantowania odpowiednich standardów przestrzegania praw człowieka, zostanie w znacznej części przeniesiony na adwokatów i radców prawnych.
Wprowadzenie odpłatności dyżurów rozwiązałoby zatem w sposób naturalny sam problem braku możliwości należytego wywiązania się z obowiązków obrońcy przez osoby nie zajmujące się w swojej praktyce sprawami karnymi. W przypadku dyżurów odpłatnych doszłoby do takiej samej sytuacji, jaka ma miejsce w przypadku tzw. spraw z urzędu. Do ich pełnienia zgłosiłyby się osoby z tej grupy adwokatów i radców prawnych, które specjalizują się w sprawach karnych. Dopiero to pozwoliłoby to zrealizować deklarowany cel regulacji, jakim ma być realne podwyższenie standardów w zakresie prawa do obrony w sprawach aresztowych.
author:
Michał Wojtyczek
This entry contains general information on the legal issue discussed. It does not constitute legal advice or a solution to a specific case or legal problem. Due to the unique nature of each factual situation and the variability of the legal status, we recommend that you seek the assistance of a law firm for legal advice.